I was asked to write a pitch for an unnamed publication about things to do in Reykjavík during a layover. I didn’t get it (for some reason) but I had fun writing it and thought I might share it.
In 2001, when I was 17, I moved from Mosfellsbær, a hamlet of Reykjavík, into the city centre. Aside from several years spent overseas, I have lived here ever since; a true Reykjavík miðbæjarrotta (downtown rat). As a resident of Reykjavík, I have borne witness to the changes that the ongoing tourism boom has wrought on the city and Iceland as a whole. Since the millennia, tourists have devolved from welcomed guests in our homes, cafés and communal spaces, to social pariahs ushered into a penned-off, artificial world that presents a disorienting cartoon vision of what it means to “experience Iceland”. This strange, alternative dimension consists of set-design environments that very few Icelanders ever set foot in, e.g. artificially constructed ice caves, “secret” lagoons with ample parking, Potemkin-Viking villages, and virtual-reality rides of natural wonders barely an hour’s drive away. In this landscape, English reigns supreme, the Icelandic language being pushed to the fringes of signposts, shopfronts and menus. Many locations have even received new Disneyland-monikers, such as Rainbow Street (Skólavörðustígur) and Diamond Beach (Eystri-Fellsfjara).
As an Icelander, I obviously find this development incredibly frustrating and threatening to my culture and my language. Much like the love-lock-strewn park benches and fences left behind when the tourists return to their homes, our everyday environment is being permanently altered for the sake of visitors, some of whom are spending less than 24 hours of their lives here. Still, having travelled to other countries and cities facing a similar defacing in the service of their own tourism economy, I can only imagine that the guardrails that this sort of fabrication of a nation’s identity inflicts upon visitors’ experiences must be a nuisance to the tourists also. As the saying goes: “The tourist, by his very being, ruins the experience he seeks.”
In this light, a major theme of my piece would be an attempt to provide travelers with the means of experiencing Reykjavík from the point of view of its actual residents, offering guides and insights into the cultural environments that the locals frequent, rather than the theme-park Reykjavík that has risen like a warped shadow city over the past two decades. I would also seek to provide visitors with ways and means of respectfully and enthusiastically interacting with Reykjavík’s residents, many of whom feel entirely submerged by the continuous waves of tourists being dropped off in their previously underpopulated city and remain guarded against even the friendliest greeting. In this way, I would aim to create a footnoted guide to the real Reykjavík, the one that can still be found behind the disorienting fun-house-mirror reflection that the curious traveler is currently faced with on their first visit to Iceland.
Það er orðið svolítið síðan ég settist síðast niður til að skrifa eitthvað sem átti sér ekki skýran tilgang. Þ.e.a.s. það er orðið svolítið síðan ég settist síðast niður til að blogga. Í það sinn varð mér það á að vinda mér inn í listamannalaunaumræðuna. Ætlun mín var nú reyndar bara að láta vita að ég hefði ekki hlotið listamannalaun í þetta sinn, og að það væri allt í lagi. Ég hefði ekkert endilega búist við því og væri með ýmsa varnagla í lífinu til að tryggja sjálfum mér tíma og andrými til að skrifa með og án listamannalauna. Það runnu þó á mig tvær grímur þegar mér varð litið á fésbókina og sá að þar voru það nær eingöngu við félagarnir í karlar-rétt-yfir-fertugt klúbbnum sem vorum að barma okkur yfir listamannalaunaleysi. Ég hef jafnvel séð mitt eigið nafn einu sinni eða tvisvar á listum af ungum (a-hömm!) karlhöfundum sem hafi verið slaufað af ritlaunanefndinni. Hvers eiga ungir strákar sem langar að lesa að gjalda? Hvað eiga þeir eiginlega að lesa!? Einhverjar stelpur, eða!?
Þegar farið var að týna í hólfin í réttinni kom þó í ljós að það voru nú alveg nokkrir hrútar þarna eftir allt, meira segja bara smá stóð. Kannski voru þetta því óþarfa áhyggjur, enda er hreinlega ekkert skrítið við það að fá ekki listamannalaun. Það er í raun bara eðlilegasti hlutur í heimi. Ég þekki fullt af fólki sem aldrei hefur fengið listamannalaun, og sum þeirra hafa meira að segja sótt um. Annars leiðist mér hvernig umræðan um listamannalaunin hefur teygt svona svakalega úr sér yfir árið og er orðin eins og Eurovision, sem í minni æsku var bara eitt til tvö kvöld á ári en er núna orðið meginstólpinn í skemmtidagskrá RÚV allt árið um kring. Samt heyrir maður varla lengur í kverúlöntunum úti í bæ sem nöldra yfir því að verið sé að henda aumingjakaupi í auðnuleysingja því það er of mikill hávaði í okkur listabrókunum sjálfum. Nóg um það.
Þótt ég hafi ekki verið að skrifa neitt á þessum vettvangi hér hef ég þó náð að koma frá mér einhverjum launuðum orðum annars staðar. Ég skrifaði um Veðurfregnir og jarðarfarir eftir Maó Alheimsdóttur fyrir Tímarit Máls og menningar, um Gólem eftir Steinar Braga fyrir Bókmenntavefinn, og núna síðast um Söguna af svartri geit eftir tamílska höfundinn Perumal Murugan, í þýðingu Elísu Bjargar Þorsteinsdóttur, aftur fyrir Bókmenntavefinn. Jólabókaflóðið í fyrra var í raun í fyrsta sinn sem ég hætti mér út í það að skrifa gagnrýni um bækur sem fella mætti undir orðskrípið „fagurbókmenntir“ – ef frá eru taldar allar 150-200 orða umsagnirnar um íslenskar bækur fáanlegar á ensku sem ég seldi Icelandair og Reykjavík Grapevine til skiptis þegar ég var auralaus í New York að vinna að Stol. Þær umsagnir eru reyndar líka allar aðgengilegar á Bókmenntavefnum, og þar er líka að finna eitthvað af gagnrýni sem ég hef skrifað í gegnum árin um glæpasögur eftir t.d. Ragnar Jónasson, Skúla Sigurðsson, Lilju Sigurðar og Evu Björg Ægisdóttur. Þangað til í desember síðastliðinn taldi ég það nefnilega skyldu mína að vera ekki að svamla sem gagnrýnandi í sömu tjörn og ég verpi við sem höfundur (eða eitthvað svoleiðis) . Hinsvegar elska ég glæpasögur og hef lesið ógrynni af þeim, en égnálgast þær alltaf frekar sem lesandi en sem höfundur – þótt auðvitað daðri ég oft við tilhugsunina um að spreyta mig við formið einn daginn.
Haustið í fyrra fór ég þó að hugsa hvort þetta væri ekki heldur egósentrísk gunguhegðun, að halda að álit mitt á prenti eða skjá skipti þvílíkum sköpum fyrir aðra höfunda að ég ætti á hættu að vera borinn út úr bænum á stálbita þakinn tjöru og fjöðrum. (Lásuð þið ekki líka Lukku Láka í denn?) Þar að auki heyrist mér allir höfundar sammála um að það sé sár vöntun á bókmenntagagnrýni í íslenskri menningarumfjöllun, sérstaklega eftir að Fréttablaðið hvarf af sjónarsviðinu, að maður tali nú ekki um fráfall hans elsku Ásgeirs H., sem einn og sér skilur eftir sig gífurlegt magn af vönduðum og læsilegum bókadómum í Heimildinni og á Menningarsmyglinu sínu. Það er líka bara alltaf svo yndislegt og gefandi að skrifa fyrir hana Úllu á Bókmenntavefnum því hún leyfir manni að teygja lopann eins og maður þarf til að koma að bæði því góða og því slæma og biður mann aldrei um að gefa bókum stjörnur, fiðrildi, pony-hesta eða aðrar leikskólaeinkunnir. Þar að auki leyfir hún manni að skemmta sér við skrifin og komast upp með óskunda á borð við að tala um Scott Bakula og vísa í Quantum Leap þegar maður á að vera að skrifa um eitthvað allt annað.
Annars er ég að lesa The Siren’s Call eftir Chris Hayes þessa dagana, um það efnahagskerfi athyglinnar sem við búum við í dag. Þar er því meðal annars haldið fram að það að láta sér leiðast sé í raun afsprengi kapítalismans, og að ólíkt okkur sem förum í panikk ef við gleymum símanum úti í bíl þá óttist hirðingjaþjóðir og útnáraættlbálkar það ekki að sitja ein með hugsunum sínum og stara út í loftið þegar ekkert er í gangi. Ég hef reynt að taka þetta til mín og er mikið í því að stara upp í skýin þessa dagana, eða fylgjast með hvernig berir aspartopparnir fyrir utan Austurbæjarskóla vagga fram og til baka eins og risastór skynfæri í golunni.
Til að hafa eitthvað markvissara til að gleyma mér í líka er ég að dunda mér í gegnum allar bækur P.D. James um ljóðskáldið og lögregluforingjann Adam Dalgliesh. Ég hef alltaf vitað af P.D. James og man eftir bókunum hennar hér og þar á heimilinu í barnæsku minni, með heillandi titlum á borð við Ekki kvennmannsverk og Saklaust blóð, og varð síðan ennþá forvitnari þegar ég uppgötvaði að hún hefði skrifað bókina sem hin ágæta en ansi svartsýna kvikmynd Children of Men er byggð á. Ég sá hinsvegar fram á að tíminn væri orðinn naumur til að renna í gegnum þessar bækur núna þegar RÚV er byrjað að sýna þessa fínu nýju seríu um Dalgliesh, sem er leikinn af Bertie Carvel, sem ég hugsa samt alltaf um sem Jonathan Strange, eftir að hann lék hann eftirminnilega í seríu byggðri á bók Suzanne Clarke um þá félaga Mr. Norrell og Jonathan Strange . Mér þykir Carvel ná lögregluforingjanum samanbitna ansi vel, þar sem hann geysist um sveitir á Jagúarnum sínum (sem er reyndar Cooper Bristol í bókunum, allavega þar sem ég er kominn) og leysir morðmál á milli þess sem hann bregður sér í svarta rúllukragapeysu og flytur ljóðin sín á reykmettuðum bóhemklúbbum.
Lögreglufulltrúinn Adam Dalgliesh á góðri stundu
Blessunarlega er ég að lesa bækurnar á Kobo-rafbókalesaranum mínum og get því nýtt mér innbyggðu orðabókina, þar sem James er sannarlega óhrædd við að nota stóru orðin í skrifum sínum. Það verður að segjast að glæpasögurnar hennar eru á margan hátt ansi krefjandi. Hún ætlast greinilega til mikils af lesendum sínum, sem þurfa að halda utan um óvenju stór persónugallerí og flóknar tímalínur. Þar að auki fylgir James greinilega gömlu og gleymdu gullnu reglu morðgátunnar sem kveður á um að lesandinn eigi alltaf að eiga jafn mikinn möguleika á að leysa gátuna og aðalsöguhetja bókarinnar. Lausnin er þannig alltaf á einn eða annan hátt í sjónmáli, og í sumum tilvikum er hún svo augljós að manni kom hún ekki einu sinni til hugar. Ég er að fara á Doomcember í næstu viku að sjá ítöslsku sækadelíadrónmeistarana í UFOMammut og fleiri bönd, og reikna ég með að vera með Dalgliesh í vasanum til að grípa í á milli setta á meðan verið er að stafla og stilla magnaraveggina sem eiga efalaust eftir að príða sviðið í Hellinum úti á Granda.
Það minnir mig á: ég lét loks af því verða að segja upp Spotify, sem hefur verið á stefnuskránni ansi lengi. Útslagið gerðu fréttir af því að þeir hefðu lagt töluvert fjármagn til embættistökuathöfn Trumps, en aðallega var ástæðan svosem bara vonin um að finna alvöru vettvang til að hlusta á og grúska í tónlist, en ekki einhvern gervigreindar algóritma sem borgar listamönnum öreindir af krónu fyrir hverja hlustun. Ég hef svosem lengi verið virkur á Bandcamp og keypt plötur þar beint af kúnni, en það er auðvitað mestmegnis bara heimili fyrir jaðardót og furðufugla, þótt það gleðji mig að sjá að íslenskir tónlistarmenn séu farnir að nota þennan vettvang í meira mæli, samanber nýja platan hans Kött Grá Pjé, sem er eiginlega það ferskasta og skemmtilegasta sem ég hef heyrt í íslensku hipphoppi í ansi langana tíma (ekki að ég sé endilega með alla putta á púlsinum þar).
Nýjustu Bandcamp-fjárfestingar undirritaðs
Það sem maður óneitanlega saknar samt á Bandcamp, sem hampar umfram allt albúmminu sem heilstæðu verki sem listamaðurinn hefur raðað saman og dútlað við, eru óhjákvæmilega allir þessir spilunarlistar sem maður getur látið rúlla í bakgrunninum og/eða uppgötvað eitthvað nýtt og ferskt á. Svo fattaði ég að það eru auðvitað til þúsundir grilljóna af dásamlegum útvarpsstöðvum allstaðar að úr heiminum sem standa mér til boða og eru í gangi allan sólahringinn. Ég náði mér því í Simple Radio-appið og núna þegar ég nenni ekki að velja plötu sjálfur opna ég það og kveiki á t.d. WKCR, sem er djass stöð Columbia háskólans, eða einhverri af stöðvunum fjórum sem WFMU í New York rekur, þar sem er alltaf hægt að finna eitthvað dásamlegt, t.a.m. þáttinn hennar Monu eða Feelings með Michelle with one L. Það er eitthvað huggulegt við það að sitja og hlusta á playslista sem maður veit að hefur verið klambrað saman af einhverjum tónlistarlúða í öðru landi, frekar en algóritma, og þar að auki eru flestar þessar stöðvar reknar á hlustendaframlögum svo þær eru auglýsingalausar með öllu og allt skraf í minnihluta, bara tónlist, tónlist, tónlist. Til viðbótar við þetta var mér bent á hina stórkostlegu heimasíðu (og app) Radio Garden, sem gerir þér kleift að ráfa um hnöttinn í leit að einhverju sem gleður vort eyra. Ef maður vill svo ganga ennþá lengra er líka hægt að kíkja á heimasíðuna Drive & Listen, þar sem maður getur lötrað í gegnum umferðina í til dæmis Lima eða Buenos Aires með local útvarpsstöð í botni.
Fékk ekki ritlaun en drullaðist loksins út að hlaupa í frostinu.
Engin listamannalaun í ár, aftur, eins og ég var svo sem búinn að búa mig undir. Ætli ég og nefndin séum ekki bara sammála um að ég þurfi að fara að koma þessu blessaða handriti frá mér.
Skeytinu frá Rannís fylgdu allavegana mjög hvetjandi skilaboð (reyndar ekki nægilega vel prófarkarlesin) þar sem umsókninni var hælt og ég var hvattur til að sækja aftur um að ári. Það er ágætt að vera loksins farinn að fá einhverja smá svörun varðandi umsóknina sjálfa. Það hefur lengi verið kallað eftir því og Rannís verið gagnrýnt fyrir að gefa ekkert uppi um ástæður þess að fólk þarf að mæta í brauðraðirnar á komandi ári. Reyndar sé ég á samfélagsmiðlum marga sem eru sármóðgaðir og mótmæla rökum nefndarinnar fyrir að hafna umsókninni þeirra, og ég skil það vel. Það hlýtur að vera svekkelsi á svekkelsi ofan að vera neitað um laun og þurfa í leiðinni að hlusta á það að umsóknin manns eða maður sjálfur hafi bara ekki dugað til. Persónulega finnst mér betra að fá einhver svör en að eiga við andlitslaust báknið, og verð bara að vona að ég væri sama sinnis ef ég hefði fengið neikvæðari umsögn.
Eins og venjulega þá reyni ég að hugga mig við það kannski hafi vandamálið einmitt ekki verið að mín umsókn eða mín bók var ekki nógu góð, heldur frekar að það var bara svo mikið af öðru spennandi dóti sem aðrir voru að leggja fram. Þetta er auðvitað óttalegur Pollíönuleikur, en ég veit það að fólkið í þessum nefndum eru ekki neinir listhatandi blýantsnagarar, og að ef þau mættu ráða fengju efalaust allir og amma þeirra pening. Kerfið sjálft er bara svo hræðilega takmarkað, ekki bara launakerfið heldur bara allt sem snýr að útgáfu íslenskra bóka og afkomu höfunda, þrátt fyrir mikið og ötult starf margra sem er umhugað um að viðhalda íslenskum bókmenntum.
Það er erfitt að tala um listamannalaun, og þá sérstaklega um að hafa ekki fengið þau, án þess að fá yfir sig holskeflu af hjartaknús- og grátköllum, og jafnvel nokkra svona fokreiða yglibrúnakalla líka. Ég ætla samt bara að segja að mér er engin sérstök vorkunn í þessu samhengi. Ég hef nokkrum sinnum fengið ritlaun, jafnvel oftar en ýmsir höfundar sem fóru af stað á svipuðum tíma og ég og hafa á sama tímabili gefið út fleiri bækur og fengið meira umtal. Ef einhver þeirra er í ár loksins að uppskera fyrir alla sína vinnu þá samgleðst ég þeim innilega og fagna því.
Ég veit ekki afhverju mér hefur gengið betur við fiskeríið en mörgum í gegnum tíðina en hef þó lagt mig í líma við að bjóða fram hjálp við umsóknargerð og ráðleggja öðrum höfundum hvernig best sé að „selja sig“, þá sérstaklega þeim sem eru að sækja um í fyrsta sinn. Allar mínar ábendingar eru þó bornar fram undir þeim formerkjum að ég hafi ekki hugmynd um af hverju mínar umsóknir hafi stundum hlotið náð nefndarinnar.
Ég hef nefnilega aldrei upplifað mig neitt sérstaklega “í náðinni”, en kannski virkar það að vera í náðinni bara eins og flest önnur forréttindi; allir aðrir virðast sjá þau nema maður sjálfur. Í raun hefur mér alltaf fundist ég vera hálfgerður hornkarl í íslenskri bókmenntasenu, sem á sér þó fleiri horn en hundraðhliða Dungeons-n-Dragons teningur. Það byggist líklega á því að ég gekk aldrei í Háskóla Íslands heldur fór í einhverju ungæðingskasti beint til Englands í BA-nám, og síðan til Glasgow í ritlistarnám. Í bæði skiptin sem ég kom heim eftir þessi nám upplifði ég mig einstaklega umkomulausan og fyrir utan allar klíkur, og fannst stórskrítið hvernig öllum virtist standa á sama um þessa fínu og fokdýru menntun mína nema Lánasjóði íslenskra námsmanna, sem minnir mig enn þann dag í dag á hana í hverjum mánuði. Í seinni tíð hef ég þó byrjað að átta mig á því að flestir aðrir virðast á einn eða annan hátt upplifa sama óöryggið, að allir aðrir séu í klíkunni nema þau sjálf.
Síðan 2021, þegar mér var líka hafnað um listamannalaun, og var í raun alveg í rusli yfir því, með ekkert annað á dagskrá fyrir komandi ár og skattaskuld á bakinu fyrir ritlaunin sem ég hlaut árið áður, hef ég reynt hvað ég get að finna aðrar leiðir til að láta þetta allt saman ganga upp en að þurfa að treysta á ritlaunaúthlutun. Undanfarið ár hef ég verið í fullri vinnu og reynt að skrifa meðfram því, sem hefur án efa gert mig að afkastaminni höfundi, þótt að það sé alveg þess virði að reikna inn í dæmið alla þá orku sem fer í sligandi afkomukvíða þegar maður er á ritlaunum, og getur oft étið upp heilu dagana engu síður en að vera 100% launamaður annars staðar. Hvað þá umstangið sem fer í ýmiskonar bókhaldsstúss sem höfundar verða að finna út úr sjálfir eða borga endurskoðanda fyrir að taka að sér.
Litla leyndarmálið um ritlaunin er nefnilega þetta: Það er ekki hægt að lifa á þessu hvort eð er. Ekki til lengdar, a.m.k. Jafnvel þegar þú ert kominn í góða rútínu við koma út bókum sem gagnrýnendur hampa á tveggja ára fresti, þá veistu aldrei hvenær verður skrúfað fyrir kranann og lágmarks reiknaða endurgjaldið sem þú skráðir á þig í fyrra í von um að teygja sex mánuðina sem þér var úthlutað í þá tólf sem þú sóttir um kemur í hausinn á þér þegar þú ætlar að brúa bilið í næstu vinnu með atvinnuleysisbótum. Að maður tali ekki um ef þú þarft að sækja þér fæðingarorlof eða aðrar tekjutengdar tryggingar. Höfundar sem hafa hlotið hin íslensku bókmenntaverðlaun og eru lesnir vítt og breitt um heiminn geta alveg eins lent í því að vera synjað um launin sín og litlir fiskar sem eru að reyna að láta enda ná saman samhliða því að elta sína köllun. Hvort sem þú ert með bakland eður ei þá er þetta djobb mestmegnis bara fyrir fólk á barmi kulnunar sem kann að skrimta eða fólk sem er tilbúið að sætta sig við ritstörf sem hliðargigg eða hobbí. Ég hef verið í síðarnefnda hópnum undanfarin tvö ár eftir að hafa reynt í nokkur ár að viðhalda þeim þykjustuleik að 66% listamannaalaun í verktakagreiðslu sé það sama og full mánaðarlaun.
Kannski er málið bara að gefast upp á þeirri draumsýn að hægt sé að vera íslenskur rithöfundur í fullu starfi og tileinka sér meira af DIY-menningunni sem ég þekki úr hardcore og pönk senunni, þar sem eru engir peningar í spilinu. Mér sýnist margir höfundar nú þegar vera farnir að gera það, miðað við þá miklu sjálfsútgáfu sem við sjáum í ár. Hvort þessi þróun eigi eftir að skila sér í illa prófarkalesnum og hrútleiðinlegum bókum eða frjálsari, djarfari og meira spennandi bókmenntaflóru verður bara að koma í ljós, en ég hallast að hinu síðara. Síðan þarf bara að ala upp lesendur sem sjá (líkt og fólk sem hlustar á skrítna og ósöluvænlega öskurtónlist veit svo vel) að ef þeir vilja fá meira af góða stöffinu þá verða þeir að gjöra svo vel að styðja listafólkið sitt prívat og persónulega; mæta á upplestra og kaupa bækurnar, helst beint af höfundi með beinhörðum peningum sem hægt er að fela undan skatti, frekar en að hlusta á allan katalóginn á Storytel og vera foj yfir því að nýjasta bókin sé ekki enn dottin inn.
Jæja, þá er maður kominn hættulega langt inn á yfirráðasvæði hjartaknúsandi broskallanna. Í staðinn slæ ég út með mynd af ungum manni í mosspitti upp úr síðustu aldamótum, þegar það var alltaf hægt að finna áfengislausa tónleika sem maður komst inn á, allir voru vinir í pittinum (þótt sumir færu heim með glóðaraugu), og enginn fékk borgað neitt. Ekki fullkomið, en djöfull var þetta gaman.
Jæja, umsókn um listamannalaun 2025 hefur verið lögð inn. Ég ýtti á „senda inn“ takkann í síðustu viku, eftir að hafa dútlað mér eins lengi og ég gat við að endurskrifa og styrkja ritsýnin sem ég lét fylgja umsókninni. Umsóknin sjálf var frekar lítið breytt frá því í fyrra, skiljanlega þar sem ég fékk enga úthlutun fyrir 2024 og tíminn til að skrifa hefur því verið takmarkaður undanfarið ár, á meðan ég hef verið í fullu starfi og notið góðs af öllum þeim fríðindum sem því fylgja að fá launaseðil í hverjum mánuði sem er nú þegar búið að borga alla skatta og öll gjöld af. Ég fékk meira að segja að kíkja í heimsókn til hans Jóa í Bara bækur um daginn til að ræða um dagvinnuna mína, og hann klippti samtalið okkar til eins og honum einum er lagið og lét mig til að hljóma eins og ég vissi alveg upp á 10 um hvað ég væri að tala. Því til viðbótar má nefna að ég var líka í Endastöðinni í þar síðustu viku, en þar var ég meira bara að gasa um listir og skrif almennt, svo ég sé það meira sem hluta af höfundastarfinu mínu (eða hobbíinu, eftir því hvar ég sæki laun mín hverju sinni).
Maður er samt farinn að vera ansi lunkinn í að stela klukkutíma hér og klukkutíma þar til þess að skrifa á kvöldin eða eftir vinnu. Ein blessunin sem fylgt hefur túristafaraldrinum er það að einhver af kaffihúsunum standa opin frá klukkan 7 á morgnanna um helgar, til að taka á móti túristunum áður en þeir fara í dagsferðirnar sínar, þannig að núna þegar maður er meira og minna hættur að drolla á barnum og farinn að fara snemma í bólið getur maður rifið sig á fætur fyrir allar aldir á laugardögum eða sunnudögum og náð góðri törn þar áður en borgin vaknar. Þetta eru samt allt bráðabirgðalausnir. Fyrr eða síðar þarf maður að finna leið til að eyða lengri samhangandi tíma með handritinu, svo maður missi ekki tilfinninguna á milli lotna. Og til þess þarf maður peninga.
Ætli ég verði ekki að viðurkenna að ég hafi mögulega verið aðeins of mikil Pollýana gagnvart óörygginu og brasinu sem því fylgir að þurfa að „sækja um vinnuna sína aftur á hverju ári“, eins og EÖN kallar það, í skrifum mínum hérna. Þetta er fyrirkomulag sem er ekki í boði fyrir neinn annan en örvæntingarfullt fólk sem hefur, meðvitað eða ómeðvitað, hagað lífi sínu á þann máta í gegnum árin að það er fært um að þrífast í þessu viðvarandi fjárhagslega óöryggi sem því fylgir að treysta á styrki fyrir afkomu sína og afköst.
Ég er þó bara að reyna að gera það besta úr stöðunni, finna einhverja sköpunargleði í þessu blessaða umsóknarferli, nota það sem vettvang til að plana bækurnar sem mig langar að skrifa í framtíðinni – eitthvað sem ég er almennt frekar ragur við að gera í sjálfu skrifferlinu af ótta við að gera út af við dulúðina og uppgötvunarferlið sem fylgja því að renna temmilega blint í sjóinn. Mér finnst nefnilega best að gefa sjálfum mér nægilegt svigrúm til að geta uppgötvað eitthvað óvænt í skrifunum sjálfum; eitthvað sem ég átti ekki von á og hef ekki hugmynd um hvaðan kom. George Saunders hefur skrifað mikið um þetta uppgötvunarferli, um að skrifa eins og maður sé lesandi sem er að uppgötva textann jafnóðum. Ég er með bút úr viðtali við hann vistaðan í einni af möppunum þar sem ég geymi hina ýmsu skjávara sem birtast tilviljanakennt á öllum átta desktoppunum sem ég nýti hérna í tölvunni í mismunandi tilgangi. Þar stendur:
„…be open to whatever energy your text is actually presenting as opposed to what you think it’s presenting.“
Í sömu möppu hef ég líka vistað þetta heilræði frá Rebeccu Solnit til þeirra sem vilja gerast rithöfundar:
„Live below your means and keep your means low.“
≠
Ég tók skyndiákvörðun um daginn og keypti mér takkasíma. Fyrr um daginn hafði ég snúið öllu við hér heima í leit að gömlum Nokia-síma sem ég vissi að ég ætti í fórum mínum, en þegar ég fann hann loksins reyndist batteríið vera svo úttútnað að það var ekki lengur hægt að loka bakhliðinni á honum. Ég rölti því niður í Elko úti á Granda og greiddi 12.990 kr. fyrir glænýjan takkasíma. Nýi síminn er líka Nokia, rauður, með Snake og Tetris og einhverjum fleiri leikjum, frumstæðum vafra sem rétt dugar (með töluverðri þolinmæði) til að fletta upp opnunartímum verslana, niðurteljara og vekjaraklukku, rafrænum skilríkjum, bluetooth, 0,2 mb myndavél og slotti fyrir sd-kort þar sem ég vistaði nokkrar plötur sem ég hef keypt af Bandcamp í gegnum tíðina og get spilað á frumstæða MP3-spilara sem er líka að finna á tækinu.
Nýja tryllitækið
Ég var svosem búinn að vera að gæla við þessa hugmynd lengi, en útslagið var þetta nýlega viðtal við Zadies Smith, sem sjálf hefur aldrei átt snjallsíma, ef undanskildir eru þrír mánuðir árið 2010, þegar hún sá í hendi sér að hún myndi aldrei skrifa aðra bók ef hún héldi áfram að ganga með þessa græju í vasanum.
Þetta var kannski svosem ekkert svo stórt stökk fyrir mig, þar sem ég hef ekki verið með neina samfélagsmiðla á símanum mínum í nokkur ár, en ég var farinn að taka eftir því að jafnvel án samfélagsmiðla var ég farinn að kíkja ótæpilega mikið á símann til þess eins að skoða fréttamiðla á borð við Vísi eða Guardian í leit að einhverju til að fanga athyglina. Þannig var ég ennþá að missa af litlu glufunum í deginum þegar maður hefði í eina tíð bara starað út í loftið og mögulega rifjað upp löngu gleymt samtal við einhvern sem manni er annt um, eða kannski bara munað eftir brandara úr gömlum Simpson-þætti sem maður skildi aldrei sem krakki en fattar allt í einu núna þegar honum er skyndilega endurvarpað í huganum á meðan maður bíður eftir græna gönguljósinu á Hringbrautinni.
Eins og Zadie Smith orðar það:
I don’t want to talk through emotional hysteria. I just talk about the facts, and the facts of this technology is that it was designed as and is intended to be a behavior modification system. That is the right term for it. When you wake up in the morning and you turn to your social app, you are being instructed on what the issue of the day is, what to be interested in. The news has always played some element in doing that but this is total. So I might wake up in the morning and what interests me is an idea I’ve had or something I see out my window or what’s happening locally in front of me, what’s happening in my country, but the phone tells me exactly what to think about, where to think about it and often how to think about it.
And it’s not even to me the content of those thoughts. Like, there’s a lot of emphasis put on the kind of politics that are expressed on these platforms to the right or to the left. To me it’s the structure. It’s not the content of what’s on them, it’s that it’s structured in a certain way. That an argument is this long, that there are two sides to every debate, that they must be in fierce contests with each other, is actually structuring the way you think about thought. And I don’t think anyone of my age who knows anyone they knew in 2008 thinks that that person has not been seriously modified in many different directions, but the fundamental modification here is the same.
And that’s okay. All mediums modify you. Books modify you, TV modifies, you, radio modifies you, the social life of a 16th century village modifies you. But the question becomes: who do you want to be modified by and to what degree? That’s my only question. And when I look at the people who have designed these things, what they want, what their aims are, what they think a human being is or should be, the humans I know and love, this machinery is not worthy of them. That’s the best way I can put it.
Ég er samt ekki svo heilagur að ég sé á leiðinni niður á höfn til að henda snjallsímanum mínum í sjóinn. Ég mun áfram notast við hann heima við og á ferðinni sem einskonar mini, mini-ipad/myndavél sem ég get tengt við wifi-net þegar þess þarf. Ef ég kem einhvern tímann þessari blessuðu bók út mun ég að sjálfsögðu poppa SIM-kortinu aftur í iPhone-inn og hefja mína sprelligöngu á samfélagsmiðlum í von um að vekja áhuga lesenda.
Undanfarið hef ég samt verið að skilja snjallsímann eftir heima yfir daginn og notið þess að vera allsótengdur við upplýsingamaskínuna á meðan ég trítla í vinnuna eða ráfa um matvörubúðir borgarinnar í leit að lífrænum banönum. Enn sem komið er hefur þetta ekki komið að sök, en ég er nokkuð viss um að einhver staðar þarna úti bíði mín eitthvað stórfenglegt samskipta- eða samgönguklúður sem auðveldlega hefði verið hægt að afstýra ef ég hefði haft snjallsíma við höndina.
Eins og og Zadie Smith drepur á síðar í þessu sama viðtali þá verð ég að spyrja sjálfan mig á því augnabliki: hvort er verra, þetta hrikalega klúður sem þú ert að díla við núna, eða það að ganga um með snjallsíma í vasanum alla daga og vera háður öllum hans duttlungum?
≠
Lag dagsins er Get Well með Nothing. Ég er almennt ekki mikill shoegaze gaur en ég hef eilítið verið að hlusta á þá í fyrsta sinn undanfarið eftir að þeir sendu frá sér plötuna When No Birds Sang með uppáhaldsstrákunum mínum í Full of Hell. Plata ársins 2024, að mínu mati (þótt hún hafi reyndar komið út í desember 2023).
Hið ótrúlega hefur gerst. Ég er byrjaður að skrifa á kvöldin. Ég hef alla tíð staðið fyllilega í þeirri trú að ég sé morgunpenni, að eini tíminn sem ég kann að skrifa á sé á morgnanna, þegar ég er nýkominn á fætur, ekki búinn að kíkja á neina frétta- eða samfélagsmiðla, og helst varla einu sinni búinn að tala við neinn. Þannig hef ég oft syrgt það við aðra, hálft í gamni, að vera ekki nógu mikill bóhem og geta ekki unnið seint á kvöldin þegar aðrir eru komnir í bólið, með viskíglas mér við hlið. Það kemur í ljós að vandamálið var ekki ég – eða a.m.k. ekki bara ég. Vandamálið var Netflix, allan þennan tíma.
Who knew!?
Síðan sjónvarpið okkar bilaði hef ég semsagt uppgötvað auka tvo tíma í sólarhringnum, plús mínus. Ekki að við séum ekki að horfa á sjónvarp, eða öllu heldur fartölvu. Lotualgrými streymisveitanna virðist bara vera heldur máttlausara á litla skjánum en hann var á þeim stóra sem er að safna ryki á veggnum hjá okkur og ég hef ekki enn nennt að drösla í Sorpu. Eða kannski er það bara að við erum búin að vera í smá raunveruleikasjónvarpssyrpu og allt þetta grey fólk sem er að leita að ástinni á meðan það sýpur á sínum gylltu kaleikum (ógagnsæum til að hægt sé að klippa til öll samtöl þeirra á sem dramatískastan máta, geri ég ráð fyrir) er annað hvort svo einlægt eða svo óþolandi eða svo óþolandi í því að reyna að vera svo einlægt að maður getur ekki annað en tekið sér pásu á tuttugu mínútna fresti eða svo.
Mögulega er þetta þó bara langþráður vinnukippur sem ég hef verið að hlaða í undanfarna mánuði, nú þegar haustið er gengið í garð og maður er aftur dottinn í samfelldari rútínu. Samband mitt við skjái hefur þó aldrei verið neitt frábært, alveg síðan ég keypti mitt fyrsta sjónvarp fyrir unglingavinnupeninginn í 8. bekk. Lítið 14 tommu túpusjónvarp með innbyggðu vídeótæki sem ég hafði inni í herbergi hjá mér og notaði til að horfa á eina nýja og eina gamla frá Bónusvídeó langt fram á nótt hverja einustu helgi.
Það er orðið æði langt síðan ég var síðast með einhverja samfélagsmiðla á símanum mínum, ef þú telur ekki með Strava, þ.e.a.s. Síðast var held ég eftir að Stol kom út, þegar ég ræsti hæp-lestina og hélt henni gangandi út árið og fram á það næsta í von um að láta alla vita að ég væri að gefa út mína fyrstu skáldsögu og að hún væri bara alveg rosa fín, sko. Ég var líka á Twitter þá en eyddi prófílnum mínum með öllu eftir að Möskarinn tók við, ekki endilega út af honum heldur líka bara af því að ég var alveg kominn með nóg af peppuðu, djúpt hugsandi týpunni sem ég brá fyrir mig þar, og var orðið nokkuð ljóst að það var eitthvað ekki alveg heilbrigt við dópamínið sem ég fékk út úr lækunum. Ef ég setti einhverja tjáningu þar inn kom ég engu í verk út daginn, of upptekinn við að fylgjast með hvort einhver ætlaði að klappa mér á kollinn eða ekki
Núna er ég ekki með neitt nema þessa Facebook-síðu, sem ég nota aðallega til að láta vita þegar ég hendi í blogg og til að fylgjast með prógramminu í hlaupahópnum mínum, og svo Instagram-síðu sem ég opna sjaldan eða aldrei. Ég ákvað þó að kíkja aftur á hana um daginn til að láta vita af því að ég yrði í útvarpinu. Það var huggulegt innlit, og gaman að sjá það sem allt þetta alvöru fólk sem ég hef hitt í eigin persónu er að gera dags daglega, en alveg eins og með Facebook þá virðist ekki vera nein leið til að stilla það þannig að það sýni manni ekki neitt annað en þann hóp, sem fer í pirrurnar á mér og vekur upp einhverja mótþróaröskun sem ég hef leyft mér að elta undanfarin ár. Mögulega er eitthvað af þessum aukaklukkutímum sem ég hef verið að uppgötva undanfarið tengt þessu samskiptamiðlaleysi, og kannski líka öllu því skemmtilega sem ég er að missa af af því að ég sé ekki invite-in lengur. Líklega snýst þetta þó bara um það að ég er í fullri vinnu þessa stundina og maður fer aldrei jafn vel með tímann sinn og þegar maður á lítið af honum.
Ég fann allavega tímann til að fara á tónleika í Iðnó á föstudaginn og hélt þar áfram að vinna í nýrri persónulegri áskorun sem ég hef verið að kljást við undanfarið, þ.e.a.s. að fara á tónleika án þess að drekka meira en svona tvo bjóra. (Óáfengir teljast ekki með.) Iðnó er eitt af mínum uppáhalds tónleikastöðum í Reykjavík og ein mín stærsta eftirsjá í lífinu er að hafa misst af því að sjá Converge spila þar einhvern tímann í kringum 2006 af því að ég var erlendis í námi, og ISIS líka um svipað leyti. (Eða ISIS: The Band eins og þeir heita víst núna, af skiljanlegum ástæðum.) Converge sá ég á Gauknum ca. 2011 en Isis sá ég aldrei og mun líklega aldrei sjá, enda þykja mér þeir ólíklegri til að taka saman aftur en Oasis. Sem sárabót náði ég að sjá SUMAC, nýju hljómsveitina hans Aaron Turners á St. Vitus í Greenpoint hér um árið, en djöfull hefði ég verið til í að sjá þessar tvær hljómsveitir í Iðnó í denninu þegar maður var ennþá nógu einlægur í þessu til að henda sér í mosh-pittinn án þess að fara hjá sér. Á dagskránni á föstudaginn voru samt Misþyrming, Vafurlogi, Forsmán og Vampíra – sem unnu Músíktrilraunir fyrir ekki alls löngu – svo það er ekki eins og maður hafi yfir neinu að kvarta.
VampíraForsmánMisþyrming
Það var ótrúlega gaman að sjá hve vel salurinn tók krökkunum í Vampíru, og ljóst að fólk er himinlifandi að sjá að það er ný kynslóð mætt á svæðið, enda hefur meðalaldurinn a metaltónleikum farið síhækkandi undanfarin ár, sýnist mér. Þeir voru kannski smá óstyrkir þegar þeir voru að fara af stað en náðu manni alveg í síðustu tveimur lögunum.
Misyrming stendur alltaf fyrir sínu, þetta er í þriðja sinn sem ég sé þá í ár, eitt þéttasta tónleikaband sem ég veit um þessa dagana, hvert atriði úthugsað og þaulæft en engu að síður þessi óheflaða orka sem þeim tekst alltaf að leysa úr læðingi. Það var forvitnilegt að sjá að þegar þeir mættu á svæðið, síðasta band á sviðið, tóku að tínast inn nokkrar stífgelaðar týpur með Stetson-derhúfur og lummu undir vör, og er ljóst að þeir eru farnir að trekkja inn nýtt fólk í þessa frekar afmörkuðu senu – sem er auðvitað bara geggjað. Forsmán hef ég aldrei séð á sviði áður en hlakka til að sjá aftur, enda greinilega þeirra heimavöllur. Ég hef hingað til átt erfitt með að tengja við plötuna þeirra en ætla mér nú að gefa henni þann tíma sem hún á greinilega skilið, eða a.m.k. bíða spenntur eftir þeirri næstu. Vafurloga sá ég á Ascension taka sitt fyrsta gigg (að ég held) og var æstur í að sjá aftur, svo mjög að ég fjárfesti í bæði plötu og bol. Þar eru auðvitað algjörir reynsluboltar í fyrirrúmi, en það er líka eitthvað dálítið ferskt og öðruvísi við aðför þeirra að svartmálminum, eitthvað sem daðrar við póstrokk en þó með hetjugítar og annan fótinn kyrfilega í fortíðinni. (Þar að auki man ég varla hvenær ég sá síðast svona alklassískt svart-og hvítt Pagliacci-corpse paint á sviðinu.) Í miðju settinu þeirra hallaði félagi minn sér að mér og gargaði: „Það eru svona Motörhead-kaflar, en það er líka swing í þessu!“ Ég veit ekki hvort ég hefði alveg líst því þannig en leyfi því þó að standa. Ég gleymdi allaveganna alveg að smella af mynd á meðan þeir voru að spila, sem eru alltaf meðmæli í mínum bókum. Í staðinn læt ég eitt lag af plötunni þeirra fylgja hér að neðan, en hún er alveg brakandi fersk og nýmætt á Bandcamp og Spotify.
Vafurlogi á sviðinu í Hlégarði, þar sem höfundur sleit sínum fyrstu ballskóm á böllum í Gaggó Mos
Það stefnir í helvíti sataníska stemmningu núna í vikunni. Það er föstudagurinn 13. september og ég er að fara að sjá Salman Rushdie, höfund Söngva Satans, taka við Laxness verðlaununum og fer eiginlega beint þaðan í Iðnó að sjá Misþyrmingu og Vafurloga og fleiri svartmálmsbönd spila eitthvað fram eftir kvöldi. Ég spái því að það verði nóg af kertum og blóði og salurinn muni fá að njóta sín sem aldrei fyrr (í Iðnó, þ.e.a.s.).
Ég hef verið nokkuð duglegur að mæta á tónleika undanfarið ár, fór meira að segja á Sátuna á Stykkishólmi (þótt það hafi aðallega verið til að hanga með litlum frændum og frænkum þar í bæ, og til að sjá I Adapt, auðvitað) og á Ascension Festival, sem var heldur súrrealísk upplifun þar sem hátíðin var haldin í Hlégarði í Mosó þar sem ég fór á öll mín gaggóböll, að dansa við Prodigy í flogakastsvaldandi strobe-lýsingu. Seinna í þessum mánuði, þann 21., er svo Hellirinn, metal-hátíð sem er opin öllum aldurshópum og haldin í TÞM úti á Granda. Ég ætla að fá lánaðan einn lítinn frænda og peltora og mæta. Við sjáum til hvað sá stutti endist í þessum hávaða. Í gamla daga, í „senunni“ fór ég á svo ógeðslega mikið af svona all-ages harðkjarna-tónleikum í einhverjum skúrum í miðbænum og félagsmiðstöðvum í úthverfum þar sem ég rataði ekki neitt og varð að fletta upp hverfiskortunum í símaskránni fyrirfram. Svo urðu allir svo fullorðnir og fóru að spila á börunum. Það er gaman að sjá að einhver er að endurvekja þessa dásamlegu og mikilvægu venju, að bjóða krökkum og unglingum upp á gargtónlist í öruggu umhverfi og án áfengissölu. Það verður að vökva grasrótina og það verður að mæta á tónleika og aðra menningarviðburði ef maður vill að slíkt sé áfram í boði.
Annars hef ég eiginlega ekki verið að lesa neitt nema glæpasögur undanfarið, er að vinna mig í gegnum seríu eftir Atticu Locke sem samanstendur af einskonar post-Trump Texas Ranger-löggusögum með áherslu á menningu svarts fólks í krummaskuðum Badaríkjanna. Mikill blús, mikill rasismi og southern gothic út í gegn.
Þetta glæpasögufár byrjaði í vor þegar ég ákvað að fara aftur í gegnum Shardlake-morðgáturnar eftir C.J. Sansom, sem gerast við hirð Hinriks VIII og ég las einhvern tímann fyrir löngu þegar ég bjó í Glasgow og var alltaf að rekast á þær í Oxfam-búðunum. Þetta átti bara að vera smá breik frá Wolf Hall eftir Hilary Mantel, átti að hjálpa mér að rifja upp hver var hvað, hvort hertoginn af Norfolk var vondi gaurinn eða var það þessi af Suffolk, eða báðir? Auðvitað bara afsökun. Ég kann að meta sagnfræðilegu skáldsögurnar hennar Mantel og átta mig fyllilega á að þær eru stórvirki, og að það er eitthvað einstakt við það hvernig henni tekst að færa okkur djúpt inn í vitund persónanna án þess að beita nokkurn tímann hreinni og klárri fyrstu persónu, en ég nýt þess ekki að lesa sagnfræðilegu skáldsögurnar hennar jafn mikið og ég nýt þess að lesa hana þegar hún er að skrifa „í eigin persónu“, í ritgerðum hennar og gangrýni og hinum og þessum sjálfsævisögulegu skrifum.
(Reyndar féll ég alveg í stafi yfir Beyond Black, skáldsögu hennar frá tíunda áratugnum um miðaldra miðil sem á í einkar toxísku frenemy sambandi við aðstoðarkonuna sína og reynir hvað hún getur að færa fólki fallegar fréttir úr handanheimum og hylma yfir þá staðreynd að hún er ofsótt af alvöru draugum sem eru allir með tölu klúrir og viðbjóðslegir karlar sem láta hana ekki í friðið.)
Að þessu leyti á Mantel kannski eitthvað sameiginlegt með David Foster Wallace í mínum bókum, sem er höfundur sem mér leiðist almennt þegar hann skrifar skáldskap (sem er þó það sem hann er frægastur fyrir) en ég get lesið greinasöfnin hans aftur og aftur og aftur og alltaf fundið eitthvað nýtt og gagnlegt. Munurinn er þó kannski að mér finnst röddin hennar Mantel skína meira í gegnum skáldskapinn, líkt og ég finni meira fyrir henni en DFW, sem er almennt svo svakalega klár og fær í skáldsagnaskrifum sínum að manni líður meira eins og maður sé að horfa á mynd með geggjuðum brellum frekar en mynd sem er unnin upp úr vönduðu handriti með persónum og leikurum sem hrífa mann með sér. (Brief Interviews with Hideous Men er reyndar samt æði, fyrir utan nokkrar sögur sem er nóg að lesa einu sinni til að fatta trikkið.) Þessa rödd má svo heyra af fullum krafti í ritgerðarsöfnunum Mantel Pieces og A Memoir of my Former Self, en umfangsefnin sem hún fæst við þar verða til þess að maður fer að greina hin og þessi þemu – líkamleika, veikindi og drauga, til dæmis – sem teygja sig eiginlega í gegnum allt höfundarverk hennar.
Hérna er smá ritlistarpepp frá henni úr blábyrjuninni á Giving up the Ghost, endurminningum hennar frá 2003:
This is what I recommend to people who ask me how to get published. Trust your reader, stop spoon-feeding your reader, stop patronising your reader, give your reader credit for being as smart as you at least, and stop being so bloody beguiling: you in the back row, will you turn off that charm! Plain words on plain paper. Remember what Orwell says, that good prose is like a window-pane. Concentrate on sharpening your memory and peeling your sensibility. Cut every page you write by at least one-third. Stop constructing those piffling little similes of yours. [Ath: mín undirstrikun.] Work out what it is you want to say. Then say it in the most direct and vigorous way you can. Eat meat. Drink blood. Give up your social life and don’t think you can have friends. Rise in the quiet hours of the night and prick your fingertips, and use the blood for ink; that will cure your persiflage!
Hún heldur áfram, neðar á síðunni:
But do I take my own advice? Not a bit. Persiflage is my nom de guerre. (Don’t use foreign expression; it’s élitist.) I stray away from the beaten path of plain words into the meadows of extravagant similes: angels, ogres, doughnut-shaped holes. And as for transparency – window-panes undressed are a sign of poverty, aren’t they? How about some nice net curtains, so I can look out but you can’t see in? How about shutters, or a chaste Roman blind? Besides, window-pane prose is no guarantee of thruthfulness. Some deceptive sights are seen through glass, and the best liars tell lies in plain words.
Ég sló annars „persiflage“ upp í Oxford: „Light and slightly contemptuous mockery or banter.“ Ég ætla að reyna að lauma því einhver staðar inn í nýju íslensk-ensku orðabókina sem ég er að vinna í hjá Árnastofnun of fer bráðum formlega í loftið.
Höfundur að vinna í sinni fyrstu listamannalaunaumsókn í háskólabókasafninu í Stony Brook fyrir einhverjum árum síðan
Enn einu sinni sit ég hér og reyni að setja saman raunsæja sýn á skrif og afköst komandi árs í von um að umsóknin mín um listamannalaun hljóti náð fyrir augum úthlutunarnefndarinnar. Það er mér þó til vinnusparnaðar að ég hlaut engin ritlaun í ár, svo að ég er mestmegnis að biðja um sama fjölda mánaða og síðast og fyrir sömu verkefni. Þótt sýn mín á þau verkefni hafi vissulega skerpst aðeins á undanförnu ári, og eitthvað hafi tínst til í orðafjöldann, þá eru ekki miklar breytingar frá því síðast í þetta sinn. Ég hef verið í fullu starfi allt þetta ár og því ekki haft jafnmikinn tíma til að sinna skrifunum og þegar ég hef verið í frjálsu falli frílansgeirans og listamannalaunanna. Í ár hef ég þannig látið duga þennan venjulega kvíða um að maður sé ekki að skrifa nóg, í stað þess að kvíða bæði því að skrifa ekki nóg og hvernig maður ætli sér að skrapa saman launaseðli komandi mánaðar.
Ég sé að umræðan um hið mannskemmandi skrifræði umsóknarferlisins er hafin. Auðvitað skil ég vel að eldri kynslóðin sakni þess tíma þegar það voru færri um hituna, og það getur ekki verið skemmtilegt að þurfa að réttlæta starfsumhverfi sitt og laun ár hvert þegar maður hefur fyrir löngu sannað sig færan um að koma út heillegri bók á nokkurra ára fresti. Sjálfur ólst ég upp í þessu kerfi og á erfitt með að ímynda mér neitt annað. Mér finnst ansi ólíklegt að ég hefði nokkurn tímann fengið ritlaun til að byrja með ef ég hefði ekki búið að sæmilega formföstu umsóknareyðublaði til að fylla út. Ég er enginn sérstakur snillingur, né er ég sérlega þekktur eða vinamargur. Ætli það sé ekki þess vegna sem ég fylli út þetta blessaða form möglunarlaust ár eftir ár, og finnst jafnvel bara ágætt að hafa eitthvað til að styðja mig við þegar ég reyni að koma skikkan á hvað ég ætla mér að gera á komandi ári. Eða kannski rennur bara í mér ískalt og blátt búrókratablóð.
Ég sótti fyrst um ritlaun árið 2017, haustið eftir að Smáglæpir, mín fyrsta bók, kom út. Ég gerði ráð fyrir að það myndi taka nokkrar tilraunir fyrir mig að fá eitt né neitt og því væri eins gott að byrja strax, núna þegar ég var allavega kominn með eina bók. Ég gramsaði í tölvunni og dró á endanum fram sögu sem ég hafði byrjað á fyrir lokamöppuna mína í ritlistarnáminu í Glasgow, nóvellu sem byggði á ferð sem ég hafði farið með föður mínum á Snæfellsnes árið áður en hann lést úr heilaæxli. Sagan var hálfskrifuð og hálfvonlaus. Ég hafði byrjað á henni á meðan sársaukinn við að missa föður minn var ennþá opið og vætlandi sár, og þar sem ég þorði ekki enn að dýfa mér í þann sársauka var sagan skrifuð í fjarlægri og tilgerðarlegri þriðju persónu, allar persónurnar nafnlausar og stirðar, hikandi í hverju orði. Eitthvað varð ég samt að senda, og þetta var eina sagan sem ég átti í fórum mínum sem virtist vera of stór til að rúmast í smásögu.
Mér fannst þó ótækt að senda söguna eins og hún var. Ég henti fyrstu tveimur köflunum og eyddi heilum degi á bókasafni Stony Brook-háskólans á Long Island (þar sem við bjuggum á þeim tíma) við að endurskrifa þriðja kaflann í fyrstu persónu. Lá svo yfir umsóknareyðublaðinu frá Rannís og fabúleraði um allt sem ég ætlaði mér að gera í þessari skáldsögu, sem ég vissi vel að ég var í rauninni engan veginn tilbúinn að hella mér í að skrifa, eitthvað sem ég reyndi að hylma yfir með því að gefa í skyn allskyns djúpstæðar meiningar í seinni hluta handritsins – sem var í raun og veru ekki lengra en þessi eini kafli sem ég sendi.
„Gott mál! Þau munu þá kannski muna eftir mér þegar ég sæki um næst eða þarnæst,“ hugsaði ég með mér og sendi umsóknina án þess að pæla meira í þessu. Það kom mér gjörsamlega í opna skjöldu þegar ég fékk tölvupóst einhverjum mánuðum seinna um að mér hefði verið úthlutað þremur mánuðum. Ég átti ekki annarra kosta völ en að byrja að skrifa þessa bók sem ég taldi mig engan vegin tilbúinn að skrifa. Mér var það þó til happs að þegar ég renndi aftur yfir umsóknina, sem ég hafði ekkert skoðað né hugsað um undanfarna mánuði, þá reyndist þar vera eitt og annað gagnlegt sem ég gat nýtt mér sem haldreipi í þessu stóra verkefni sem ég hafði lofað upp á tíu fingur að taka að mér.
Sjö mánuðum seinna, þegar handritið var um það bil hálfnað, dró ég umsóknina aftur fram og notaði hana til að setja saman nýja umsókn fyrir komandi ár, leiðrétti eitt og annað sem hafði breyst frá því árið áður og dró upp eilítið skýrari mynd af framvindunni og fyrirætlunum mínum á komandi ári. Ýtti síðan á „senda inn“ og reyndi að hugsa ekki meira um hverju ég hafði lofað í þetta sinn.
Og þannig hefur þetta gengið síðan. Í september á hverju ári dreg ég fram umsóknina frá því árið áður og reyni að meta hvar ég er staddur núna, hvað er næst á dagskrá og hvað ég er búinn með af því sem ég sagðist ætla að gera síðast. Allar mínar umsóknir um listamannalaun (og allar áfanga- og lokaskýrslurnar líka) eru í raun bara framhaldsskrif. Stundum fæ ég einhverja mánuði, yfirleitt færri en ég sótti um, og stundum ekki. Samt sem áður nýtist umsóknin mér alltaf á einn eða annan hátt. Hún hjálpar mér að setja stefnuna þegar mig er tekið að reka af leið og veitir mér afmarkað rými til að fabúlera um bækur sem mig langar til að skrifa einn daginn.
Það eru örugglega til betri leiðir til að lifa af, og efalaust er alltaf hægt að betrumbæta kerfið sjálft, sem mér sýnist þó vera í sífelldri þróun og vera orðið talsvert skýrara og þægilegra í meðförum en þegar ég byrjaði fyrst að sækja um ritlaun, en þetta árlega stöðutékk hefur allavega virkað ágætlega fyrir mig hingað til.
En ætli ég sé ekki bara, þegar allt kemur til alls, einn af þessum hallærislegu og órómantísku höfundum sem eru „bara góðir í að skrifa umsóknir“.
Það gerðist svolítið dásamlegt um daginn. Sjónvarpið okkar bilaði.
Við hjónin hlömmuðum okkur niður til að gleyma okkur yfir annarri seríu af White Lotus en á móti okkur tók bara svartur spegillinn. Svo virðist sem baklampinn sé farinn í gamla flatskjánum sem ég keypti fyrir einhverjum 10 árum síðan. Í staðinn enduðum við á að horfa á smá sjónvarp uppi í rúmi á einni af fartölvum heimilisins, eins og við áttum til að gera í þá daga þegar við áttum hvorki fasteign né sófa. Við gáfumst skjótt upp á því og tókum upp bækur í staðinn. Þetta var, í einu orði sagt, bústaðastemmning. Ég reyndi að láta ekki of mikið á því bera hve spenntur ég var yfir þessari nýju og hráu veröld – án töfragluggans í stofunni með allri sinni botnlausu, óþrjótandi afþreyingu. Ég sá í hendi mér að héðan í frá yrði það ekkert nema bóklestur, vínilplötur og fín vín á kvöldin. Kannski jafnvel kúltiveraður miðaldragöngutúr eftir kvöldmat.
Ég fór nefnilega að sjá Perfect Days um daginn í Bíóparadís. Reyndar var ég svo hrifinn að ég sá hana tvisvar. Myndin er hæg, og það mætti jafnvel alveg segja að það gerist ekki neitt í henni. Við fylgjumst með miðaldra hreinsitækni, Hirayama, sem geysist um Tokyo á sendibílnum sínum, hlustar á tónlist frá sjöunda og áttunda áratugnum á kassettum og þrífur almenningsklósett borgarinnar af einskærri natni og alúð. Eftir vinnu þvær hann sér í almenningsböðunum í hverfinu, þar sem það er engin sturta í litlu íbúðinni hans, og borðar kvöldmat á litlum núðlustað á neðanjarðarlestarstöð. Síðan fer hann tímanlega í háttinn og les sig í svefn.
Dagar hans eru einsleitir, vikurnar brotnar upp með helgum þar sem hann sinnir erindum og hjólar í bæinn til að kíkja í bókabúð og fá sér einn eða tvo á huggulegri barholu þar sem allir þekkja hann með nafni. Hann er einstaklega áhugasamur um tré og í kaffihléum sínum í vinnunni tekur hann myndir á gamla filmuvél af trjátoppum sem bera við himininn yfir borginni, og hirðir stundum heim með sér rótarskot af trjánum í almenningsgarðinum þar sem hann borðar sama nestið á sama bekknum alla virka daga.
Þannig líður tíminn. Við fylgjumst með nokkrum vikum í lífi Hirayama þar sem þessar einföldu rútínur endurtaka sig aftur og aftur, þó með eilitlum blæbrigðamun frá degi til dags og ýmsum minniháttar atvikum þar sem hans einfalda og einangraða tilvera nuddast upp við líf annarra íbúa Tokyo-borgar. Þessi augnablik sitja stundum eftir hjá okkar manni og fylgja honum jafnvel inn í draumalandið, sem birtist okkur í stuttum svarthvítum senum sem er varpað yfir myndskeið af Hirayama sofandi á fúton-dýnunni sinni. Sumir dagar eru betri en aðrir, en sjaldnast eru topparnir svo háir né lægðirnar það lágar, og flesta daga tekst Hirayama að halda í góða skapið og sjá fallegu og spaugilegu hliðina á tilverunni.
Eins og ég hef áður sagt þá er ég með eilítið blæti fyrir svona átakalitlum sögum um venjulegt fólk. Samt er Hirayama augljóslega ekki neitt sérstaklega venjuleg manneskja. Þegar systurdóttir hans á unglingsaldri birtist á dyraþrepinu hjá honum eftir að hafa flúið að heiman verður okkur ljóst að hann sjálfur er einnig á flótta. Þegar móðir stúlkunnar kemur að sækja hana í fylgd einkabílstjóra er augljóst að þrátt fyrir lífsstíl sinn þá kemur Hirayama af efnuðu fólki, og er í einskonar sjálfskipaðri útlegð í sínu verkamannslífi, kannski í von um að forðast sársaukann sem getur fylgt því að treysta öðrum fyrir hamingju sinni.
Því þrátt fyrir að vera hvers manns hugljúfi þá leggur Hirayama sig fram um að dragast ekki inn í líf samferðafólks síns. Þó má stundum sjá gárurnar á því hyldjúpa vatni sem liggur undir glaðlegu og áhyggjulausu yfirborði hans, einkum í lokasenu myndarinnar; langri samfelldri töku þar sem hann keyrir til vinnu í morgunsólinni og hlustar á tilfinningaþrunginn flutning Ninu Simone á laginu „Feeling Good“. Myndavélin dvelur langa stund við andlit Hirayama á bak við stýrið. Sólin brýst fram og hann er gráti næst, aleinn í sendibílnum sínum. Samt brosir hann og heldur fast í gleðina, hugfanginn af veröldinni og fegurðinni.
Einhverjir gagnrýnendur hafa bent á að Perfect Days dragi fram frekar rósrauða og óraunhæfa sýn af lífi láglaunaðs verkafólks. (T.a.m. sagði mér einhver að vinnugallinn sem Hirayama klæðist við störf sín sé hannaður af tískufyrirtækinu KENZO, en ég sel það ekki dýrara en ég keypti það.) Þetta truflaði mig þó ekki þar sem mér þótti augljóst að myndin væri alls ekki að reyna að draga fram raunsæa sýn, heldur væri eins konar fantasía.
Flest höfum við held ég einhvern tímann látið okkur dreyma um að stíga út úr lífi okkar. Afsala okkur öllum okkar eigum, metnaði og lífsgæðum og fá okkur vinnu sem ekki krefst of mikils af okkur. Losa okkur við sjónvarpið og símann í von um að geta þá loksins fundið kyrrðina til að lesa bækur og hlustað á djass á síðkvöldum. (Eða atmospheric black metal eða dubstep trip-hop eða whatever.) Ná þannig loksins taki á þessari margumræddu hugarró sem sífellt er verið að reyna að selja okkur.
Leitin að þessari ró, eða þessu frelsi, gegnsýrði þær bækur sem ég las sem ungur maður rétt eftir aldamót. Bækur eins og Generation-X eftir Douglas Coupland, The Wind-up Bird Chronicle eftir Haruki Murakami og hinar og þessar bækur eftir Beat-skáldin. Bækur þar sem aðalsöguhetjurnar segja sig á einn eða annan hátt úr samfélagi manna, gefast upp á fjölskyldulífi og hvítflibbaframa og eyða dögum sínum í að eltast við dagdrauma og lesa bækur. Fara í göngutúra eða puttaferðalög, skipta sífellt um vinnu, elda pasta og hlusta á klassíska tónlist eða taka eiturlyf og fara í gjallgöngur. Gera síðan sitt besta til að vera vakandi fyrir fegurðinni sem verður á vegi þeirra í veröldinni.
Þetta er hvorki sérlega róttæk né raunsæ hugmynd, en það getur verið æði huggulegt að dvelja um stund í þessum dagdraumi um hið nægjusama og einfalda líf sem bíður manns þarna úti einhvers staðar, ef maður bara hefði hugrekki til að ganga skrefið til fulls, kasta öllu frá sér og leggjast á flótta.
Það er efalaust ekki langt í að við hjónin endurnýjum sjónvarpið okkar. Ég er nú þegar farinn að sakna Netflix og Disney-plús eins og gamalla vina. Í bili finnst mér þó allt í lagi að leyfa sjálfum mér að þykjast eilítið lengur að við séum á einhvern hátt að leysa öll okkar vandamál með því að eiga ekki sjónvarp.
Nýja skrifbrettið ásamt nokkrum öðrum kvíðalyfjum.
Ég keypti mér nýja græju um daginn. Remarkable 2-skrifbretti. Þið kannist kannski við það úr auglýsingaalgóriþmunum ykkar.
Eins og iðulega þegar kemur að stórum útgjöldum þá var ég búinn að naga neglurnar og engjast í töluverðan tíma yfir því hvort ég ætti að leggja út fyrir þessu eður ei. Fyrir utan minn venjulegu fjármálakvíða – sem liggur reyndar í smá dvala núna þar sem ég er með fasta vinnu í augnablikinu og nýt þess lúxus að einhver annar borgi mótframlagið mitt – þá er ég almennt frekar skeptískur varðandi tækni- og töfralausnir á vettvangi ritstarfa. Græjur eða forrit sem gera sig út fyrir að losa stífluna, beisla einbeitinguna og hreinsa rækilega úr cache-möppu hugans.
Það er alltaf heillandi tilhugsun að kannski sé ástæða þess að ekkert hefur bæst í orðafjöldann einfaldlega sú að þú sért ekki að nota rétta pennann, réttu glósubókina eða rétta ritvinnsluforritið, frekar en bara að þú horfir á Netflix í tvo tíma á dag í staðinn fyrir að liggja yfir handritinu. Ég hef nokkrum sinnum hlaðið niður forritum á borð við Scrivener eða Freewrite eða Flow í örvæntingu þegar plottið er hætt að þokast áfram og persónurnar farnar að lyfta augnabrúnunum í sífellu og brosa og kinka kolli án sannfæringar. Oft hefur heill dagur farið í súginn í slíkum tilfæringum, eða í að eiga við týpógrafíuna í skjalinu, uppsetninguna, titilsíðuna, skáletrun, feitletrun og viðlíka dútl sem þegar allt kemur til alls er ekki það sama og að skrifa.
Að öllu þessu gefnu lét ég það þó á endanum eftir mér að festa kaup á þessari töflu, eða skrifbretti, eða hvað mætti kalla það. Von mín var að það myndi gera mér kleift að nýta betur glufurnar í deginum, núna þegar ég er í fullri vinnu, og stytta bilið á milli útkrotuðu glósubókanna sem ég hripa fyrsta uppkastið mitt í og fínpússaða ritvinnsluskjalsins sem ég skila að lokum af mér.
Niðurstaðan er hreint ekki svo slæm. Skrifbrettið er svolítið eins og prentari sem ég get komið fyrir í hliðartöskunni minni og verður aldrei uppiskroppa með blöð né blek. Ég er með takka í Word-forritinu á tölvunni (einhvern veginn enda ég alltaf aftur í Word) og ef ég klikka á hann birtist skjalið sem ég er að vinna í umsvifalaust á Remarkable-töflunni. Þar get ég svo krotað í spássíurnar og skotið inn handskrifuðum miðum með leiðréttingum, viðbótum og nýjum senum. Til viðbótar get ég síðan hripað niður á brettið skrif á borð við þennan bloggpóst og síðan umvarpað handskrifaða efninu yfir í (ekki alveg gallalausan) ritvinnslutexta sem ég klára í tölvunni.
Líklega er þetta samt bara dýrasta kvíðaglósubókin sem ég mun nokkurn tímann kaupa – þótt ég hafi reyndar ekki greitt fullt verð fyrir hana heldur keypt á bland af fasteignasala í Urriðaholtinu. Ég hef nefnilega mikla trú á heilunarmætti glósubóka og hugga mig með því að kaupa eina slíka í hvers kyns krísum og kvíðaköstum. Það getur líka verið gott að skipta um verkfæri og vettvang þegar maður þarf að koma sér aftur af stað við skáldskapinn eftir að hafa dvalið fulllengi í raunheimi.
Ekki er heldur verra hvað það er róandi að sitja fyrir framan sjónvarpið og dútla myndir á nýju græjuna:
Ég lokaði Facebook og Instagram rétt fyrir jól. Markmiðið var að setja aðgangana mína á pásu þar til í haust, þegar ég verð (vonandi) með í jólabókaflóðinu. Þá ætlaði ég mér að kveikja aftur og hamast við sprellið í von um að einhver tæki yfir höfuð eftir því að ég væri að gefa út bók. Þið vitið: eitthvað quality content við undirritun samningsins, titla-reveal, kápu-reveal, kokteil drykkur þegar bókin er farin í prentun, Spotify-playlistinn af tónlistinni sem ég hlustaði á á meðan ég var að skrifa, auðmjúkur þakkarpistill, flipp í útgáfufögnuði, í fína jakkanum að lesa upp einhvers staðar o.s.frv. o.s.frv. Stemmning stemmning stemmning. Svo þegar ég væri orðinn viss um að bókin væri komin í huggulegan farveg, kannski í byrjun febrúar eða svo, þá var ætlunin að slökkva á þessu aftur, þangað til næst þegar ég þyrfti að ræsa út kóklestina.
(Ég er löngu búinn að eyða Twitter, btw. Twitter selur ekki bækur. A.m.k. ekki íslenska Twitter. Og ég nennti ekki öllu Musk-egó-rúnk-contentinu.)
Reyndar misfórst þetta eitthvað hjá mér. Á einhverjum tímapunkti loggaði ég mig inn í Messenger í browser (er ennþá að nota það fyrir vini og fjölskyldu) og Facebook hefur greinilega túlkað það þannig að ég væri mættur að nýju. Ég uppgötvaði ekki fyrr en löngu seinna að prófíllinn minn hefði birst aftur. Ég hef leyft honum að vera í friði síðan en hef ekkert opnað Facebook.
Staðan.
Ég get ekki annað sagt en að breytingin hafi verið til batnaðar. Það er eilítið meiri tími afgangs á hverjum degi til þess að lesa bækur, renna yfir to do listana, skrifa einhverja vitleysu (eins og þetta raus hér, og stundum kannski eitthvað merkilegra) og jafnvel bara stara út í loftið. Best af öllu er að mér hefur loksins tekist að venja mig af þeim leiða ávana að vera með símann við höndina þegar ég er að horfa á sjónvarp, og er aftur farinn að horfa á bíómyndir í einni lotu og standa upp þegar ég nenni ekki lengur því sem er á skjánum.
Það er náttúrulega hálfgerð klisja að gera svona mikið mál úr þessu. Það minnir mig á gamla brandarann: Hvernig veistu að einhver á ekki sjónvarp? (Svar: Hann segir þér það.) Líklega er kominn tími á að uppfæra þennan brandara og spyrja frekar: Hvernig veistu að einhver er ekki á Facebook? Að minnsta kosti ætti það betur við á Íslandi.
Það er eiginlega ótrúlegt hvað þessi miðill er alltumlykjandi í menningunni okkar. Ekki bara í menningarumræðunni, heldur líka þegar kemur þörfum upplýsingum eins og tímasetningunni á barnaafmæli frænda þíns eða opnunartímanum í búðinni sem þú ætlar að reyna að ná í eftir vinnu. Í hvert sinn sem ég opna forritið í leit að einhverjum svoleiðis krúsjal smáatriðum sem ég get því miður ekki fundið neins staðar annars staðar finnst mér eins og algóritmarnir séu að gera allt sem þeir geta til að afvegaleiða mig. Þeir vilja miklu frekar sýna mér vídeó af bílum og dude-bros að lyfta og éta prótínstykki.
Í sannleika sagt þá var það einmitt þessi sjálfspilandi vídeófítus sem var síðasta hálmstráið. Ég þoli ekki að hafa svona takmarkaða stjórn á því hvað skellur á sjónhimnunni þegar ég opna miðilinn. Ég reyndi allt hvað ég gat að slökkva á vídeóunum en Facebook tók það ekki í mál. Ég veit ekki hvað ég hef gert af mér á internetinu til að eiga þetta content skilið, nema kannski bara að vera karl og hafa orðið fertugur um árið. Markmiðið er augljóslega að fá mig til gleyma hvað ég ætlaði mér að gera og eyða í staðinn meiri tíma í ráf og skroll. Ráf + skroll = auglýsingatekjur.
Þar fyrir utan verð ég að segja að ég er farinn að vera hálf móðgaður yfir því hverskonar týpa algóritmarnir virðast halda að ég sé. Þeir eru sífellt að bjóða mér upp á að versla ljótustu og hallærislegustu föt allra tíma.
Nei takk.
WTF!?
Síðan ég uppgötvaði að prófíllinn minn er ennþá á sínum stað hef ég sætt mig við það að líklega þurfi ég á honum að halda og hef leyft honum að hanga uppi. Ég fæ stundum skilaboð á Messenger frá fólki sem hefur fundið mig í gegnum Facebook um upplestra eða viðtöl eða álíka fjör sem ég vil ekki missa af. Kannski set ég þennan bloggpóst þangað inn líka, þótt að tilhugsunin um að halda úti bloggi sem enginn les eða veit af þar sem það er hvergi sjáanlegt á samfélagsmiðlum kitli mig vissulega smávegis. (Það er samt subscribe-takki þarna uppi í hægra horninu einhver staðar, nóta bene.)
Mest óttast ég samt að þetta sé allt saman bara einhver roluháttur hjá mér, að ég sé að stinga höfðinu í sandinn, fara undan flæmingi, koma mér undan því að þurfa að taka þátt í umræðunni. Það er mikið tilkall til þess að maður taki afstöðu þessa dagana, sem er gott og blessað og eitthvað sem ég vill glaður gera. Mér þykir bara leitt að stundum er eins og samfélagsmiðlarnir séu eini vettvangurinn sem er í boði til þess. Þegar manni líður þannig er eins gott að gefa sér tíma til að drífa sig út að mótmæla, eða gefa fé í góðan málstað, eða taka gott kaffistofuspjall um málefni líðandi stundar, eða leggjast í einhverja álíka jaðarstarfsemi. Kannski er það ekki eins áhrifaríkt og að koma með harðorða yfirlýsingu á Facebook, en að minnsta kosti finnst mér þá eins og ég sé á staðnum sjálfur, frekar en að þarna úti einhvers staðar sé avatar af sjálfum mér sem ég er tilneyddur til að vakta og endurhugsa í sífellu. Sú furðulega tilfinning á það til að fokka gjörsamlega upp vinnudeginum mínum, eins og ég eigi mér hliðarsjálf sem ég hef bara takmarkaða stjórn á og er í þokkabót í eigu bandarísks stórfyrirtækis.
Líklega er ég þó að ofhugsa þetta. Ég á það til.
Að minnsta kosti á ég þó alltaf þann örlitla skika internetsins sem er þessi heimasíða, sem ég borga fyrir í beinhörðum en ekki með skrolli og ráfi. Hér get ég þó tekið afstöðu í friði frá öllum algóritmum, eins tilgangslaust og það er hér í eyðimerkurlendum veraldarvefsins.
Kannski er ég líka bara búinn að vera að hlusta á of mikið Godspeed og Silver Mt. Zion undanfarið.
